Projekt 2005

„Dzień z historii Europy”

Dzień, w którym zakończyła się wojna i dzień po niej – historia Europy

W 2005 roku po raz 60. obchodzono zakończenie II wojny światowej. 8 maja nazistowskie Niemcy podpisały we Francji akt bezwarunkowej kapitulacji wobec Stanów Zjednoczonych, a 9 maja w Berlinie akt kapitulacji wobec Związku Radzieckiego. Wiele osób w Niemczech nie wie: 9 maja był kiedyś świętem narodowym w Polsce i na Ukrainie - podobnie jak w innych krajach byłego Związku Radzieckiego - i był obchodzony corocznie jako „Dzień Zwycięstwa”. 8 maja jest świętem narodowym znanym jako „Dzień Zwycięstwa i Wolności” lub „Dzień Pamięci i Pojednania”, a 9 maja obchodzony jest jako Dzień Europy. Koncerty i uroczystości upamiętniające upamiętniają ocalałych, ofiary i weteranów.

W 2005 roku dzień ten stał się okazją do zorganizowania projektu, w ramach którego trzydziestu młodym Niemcom, Polakom i Ukraińcom udało się przypomnieć sobie wydarzenia z 8 i 9 maja 1945 roku, poprzez wywiady ze świadkami tamtych wydarzeń. Zaproszono współczesnych świadków, którzy przeżyli koniec wojny jako zwycięzcy lub pokonani w różnych miejscach Europy, a oni opowiedzieli nam: Jak przeżyli koniec wojny? Co wydarzyło się w maju 1945 roku? Jak nastąpiło przejście od wojny do pokoju? Jak ludzie radzili sobie z codziennym życiem pod koniec wojny? Co o tym myślisz?

Projekt realizowany był przez „Aktion West-Ost im BDKJ” we współpracy z młodzieżową grupą „Ermis” z Olsztyna/Allenstein i młodzieżowym stowarzyszeniem „ROKMO” z Równego. Dziękujemy Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży i konkursowi „Pokój dla Europy” Federalnej Fundacji „Pamięć – Odpowiedzialność – Przyszłość” za wsparcie.

Opowieść została nagrana w formie materiału audio i skompilowana na płycie CD z nagraniami współczesnych świadków, dostępnej w trzech językach. Materiał audio jest już dostępny na tej stronie internetowej.

Projekt w 2005 roku

Projekt składał się z dwóch części: Pierwsza część składała się z dwóch weekendów, które spędzili niemieccy i polscy uczestnicy projektu w swoich krajach. W Olsztynie w Polsce przesłuchano sześciu współczesnych świadków o bardzo odmiennym pochodzeniu: Region, w którym leży Olsztyn, Warmia i Mazury, należał do Niemiec do końca wojny, a następnie został wcielony do Polski. Obecnie mieszkają tam ludzie o bardzo różnej historii i pochodzeniu. Współcześni świadkowie, którzy pochodzili z Wileńszczyzny, wówczas Polski, obecnie Litwy i byli członkami Armii Krajowej; Współcześni świadkowie, którzy pozostali w Polsce jako Niemcy, oraz współcześni świadkowie, którzy zostali przymusowo przesiedleni jako Ukraińcy w ramach „Akcji Wisła”.

Uczestnicy z Niemiec spotkali się w Düsseldorfie z pięcioma współczesnymi świadkami. Trzech uczestników opowiedziało o swoich wspomnieniach z bombardowań Düsseldorfu. Dwóch spośród współczesnych świadków pochodziło z Prus Wschodnich i opowiedziało o ucieczce, wypędzeniu i przesiedleniu.

Druga część projektu miała miejsce w Równem, mieście na zachodzie Ukrainy. Uczestnicy z Niemiec i Polski najpierw udali się wspólnie do Lwowa, gdzie po raz pierwszy spotkali się z uczestnikami z Ukrainy i podzielili się pierwszymi wrażeniami na temat Ukrainy. Ze Lwowa udaliśmy się do Równego, gdzie spędziliśmy następne osiem dni. W Równem odbyło się wprowadzenie do lokalnej historii: to obecnie ukraińskie miasto kiedyś należało do Polski, ale tymczasowo znajdowało się również pod administracją niemiecką; Żyli tam obok siebie Żydzi, chrześcijanie prawosławni i katolicy.

Współcześni świadkowie bardzo otwarcie opowiadali o swojej przeszłości, doświadczeniach i wspomnieniach: Rodziny dwójki współczesnych świadków walczyły w Ukraińska Powstańcza Armia (UPA) i straciły wielu członków rodziny w wyniku tortur, deportacji i egzekucji. Współczesny świadek opisał wrażenia ze swojego okresu służby w Armii Czerwonej; był oficerem frontowym podczas zdobywania Królewca. Czwarty świadek ze współczesnych miał wspomnienia m.in. dotyczące budowy obozu koncentracyjnego „Sobibór” w pobliżu swojego miejsca zamieszkania.

9 maja 2005 r. w Równem

9 maja 2005 roku, obchodzony wówczas na Ukrainie jako „Dzień Zwycięstwa”, grupa wzięła udział w paradzie zorganizowanej z okazji tego dnia. W paradzie, na czele której szedł czołg, brali udział weterani wojenni, żołnierze i machający flagami członkowie różnych partii. Parada zakończyła się na cmentarzu z dużym pomnikiem, gdzie wygłoszono kilka przemówień i uczczono minutą ciszy ofiary II wojny światowej.

Praca z materiałem

Wszystkie wywiady ze świadkami tamtych czasów zostały nagrane w formie plików audio. Po zakończeniu wywiadów uczestnicy zaczęli sortować, edytować, spisywać i tłumaczyć materiał. Wszyscy współcześni świadkowie powinni być przesłuchani również w pozostałych dwóch językach.
Decyzja, który z licznych fragmentów obszernie przytoczonych wspomnień wybrać, była bardzo trudna – zadaniem uczestników było skrócenie rozmów trwających około dwóch godzin do pięciu, ośmiu minut i skomentowanie ich. Inni zajęli się zaprojektowaniem układu płyty CD i zebraniem dodatkowych informacji.
W trakcie pracy nad samym materiałem pojawiło się wiele dyskusji i pytań o charakterze historycznym, zwłaszcza dotyczących sytuacji poszczególnych współczesnych świadków, którą należało pokrótce przedstawić słuchaczom płyty. Zdania takie jak „Co oznacza „ewakuacja dzieci” po polsku?” lub „Kto może mi wyjaśnić w jednym zdaniu, czym jest UPA?” były często słyszane w pracowniach.
Po przetłumaczeniu wywiadów ze świadkami tamtych wydarzeń rozpoczęto pracę nad nagraniem mówców, którzy mieli czytać teksty w innych językach, a następnie umieścić je na płycie CD. Nagrania te zostały następnie odtworzone na oryginalnych nagraniach, tak że na płycie CD można usłyszeć zarówno głosy współczesnych świadków, jak i tłumaczenie na ich język.